“Güneşten elektrik üretimi henüz Türkiye’nin gündemine girmedi”

GİRAY DUDA

Güneşten enerji üretimi Türkiye’nin uzun yıllardan bu yana gündemindeki önemli konulardan birisi. Isı enerjisi konusunda konut ve işyerlerine ısı sağlamak amaçlı çok yaygın, düzenli işleyen bir sistem var. Ülkemiz burada dünya sıralamasına giriyor.

Ancak, güneşten elektrik enerjisi üretimine baktığımızda Türkiye’nin adı geçmiyor. Karadeniz Bölgesi’nin aldığı kadar güneş alan Almanya rekor düzeyde üretim yaparken, güneş zengini Türkiye yerinde sayıyor. Bunun nedenlerini öğrenmek için Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi Elektronik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Muğdeşem Tanrıöven’e ‘Global Sanayici’ adına sorduğumuz sorulara aşağıdaki yanıtları aldık.

-  Türkiye, turizmde güneşini iyi satan bir ülke. Bu, güneş enerjisi açısından da şanslı bir ülke olduğu anlamına mı gelmektedir?

- Türkiye aldığı güneş radyasyonu açısından Avrupa’daki birçok ülkeye göre daha şanslıdır. Örneğin güneş enerjisi kullanımı açısından önde gelen ülkelerden biri olan Almanya’nın aldığı en yüksek güneş ışınım değeri Türkiye’nin en az ışınım alan bölgesi olan Karadeniz bölgesinin değerine eşittir.

ELEKTRİK ÜRETİMİ SIFIRA YAKIN

- Türkiye’de güneş enerjisinden elde edilen elektrik enerjisi ve ısı enerjisi miktar ve oranları nasıldır?

- Türkiye’nin 2011 senesi sonu itibariyle ısı enerjisi üretmek maksadıyla kurulu kapasitesi 10.2 GW’tır. Bu değer dünyadaki toplam kurulu güneş kapasitesinin yüzde 4.6’sı olmakla beraber ülkemiz bu hususta üçüncü sıradadır.
Ancak, güneş enerjisinden elektrik üretimi konusunda, Türkiye, kayda değer bir pay alamamış ve şu an için sadece şebekeden bağımsız uygulamalarla sınırlı kalmıştır.

TEKNOLOJİ ARTAN İHTİYACA CEVAP VERMELİ

- Ülkemizde binalarda ısınma açısından Ege ve Akdeniz bölgeleri başta olmak üzere birçok bölgede güneş enerjisinden yararlanılıyor. Konut ve işyerlerindeki ısınma amaçlı kullanım güneş enerjisinden iyi yararlanıldığı anlamına mı gelmektedir? Teknolojileri uygun mudur? Ülkenin diğer bölgelerinde kullanım potansiyeli nasıldır?

- Konut ve işyerlerinde güneş enerjisinden yararlanmak bir artıdır ve gereklidir. Fakat tek başına bu parametre güneş enerjisinin yüzde 100 faydalı kullanıldığı anlamına gelmez. Güneş enerjisi ülkemiz açısından potansiyeli yüksek bir kaynaktır ve bu sebeple iklimlendirme amacının yanı sıra, elektrik üretimi açısından da kesinlikle dikkate alınmalıdır.

Bölgesel olarak düşünüldüğünde, Doğu Karadeniz’in dışındaki bölgelerde güneş enerjisi uygulanmaya değerdir. Bölgeler bize genel hatlarıyla fikir verseler de uygulama yapılacak noktadaki ölçümler projeler açısından kritik rol oynarlar. Panel teknolojisinde en uç noktaları aramak her zaman maliyeti arttırır. Bu yüzden doğru tercih için şu anki ihtiyaç ve ileride meydana gelebilecek ihtiyaç artışlarını karşılayabilen teknolojileri kullanmaktır.

EN ÖNDE GELEN 5 ÜLKE

- Dünyada güneş enerjisini en yaygın kullanan ülkeler hangileridir? Bu ülkelerde güneş enerjisinden elektrik mi, yoksa ısı mı öncelik taşıyor. Almanya ve İspanya’nın güneş enerjisinden önemli oranda yararlanmasının sırrı nedir?

- Güneş enerjisinde en yüksek kurulu güç değerleri Almanya, Çin, İtalya, Amerika ve Türkiye’dedir. Enerji sektöründe kaynak arayışları her zaman var olan fiyatlardan daha ucuzunu üretmeye yöneliktir. Bu yüzden iklimlendirme ve elektrik üretimi açısından bu kriterlere bakılır. İkisi birbirine bağlı gibi gözükse de aslında kategori olarak ayrıdır. Bu yüzden öncelik hususları geri dönüşlere göre değişkenlik göstermektedir. Örneğin Fotovoltaik pil sektöründeki teknolojik ilerlemelere göre dünyadaki kurulu güneş pili sayısı 2007’de 10 GW’ken 2013 başı itibariyle tam 10 kat artarak 100 GW’a çıkmıştır. Yani geleneksel enerji kaynaklarına dayalı enerji üretim maliyetleri her geçen gün artarken, güneş enerjisi buna zıt bir gidiş içerisindedir. Bu da kullanımını çok süratli bir şekilde arttırmaktadır. Bu konuda bir diğer önemli faktör ise yerli üretimin teşvik edilmesi olacaktır.

- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na göre Türkiye’nin Güneş Enerjisi potansiyeli 380 milyar kWH/yıl ama enerji üretim miktarlarına, türlerine ve hedeflerine bakıldığında güneş enerjisinin neredeyse hiç adı geçmiyor. Bunun nedeni nedir?

- Bakanlığın şu an için güneş enerjisini yatırım yapılmaya değer görmemesi, yaptığı anlaşmalar gereği enerji ihtiyacını diğer kaynaklardan karşılamak zorunda olmasından kaynaklanıyor olabilir. Bununla birlikte, güneş enerjisinden elektrik üretiminin elektrik enerji şebekesinde oluşturacağı muhtemel etkilerin henüz yeterli seviyede etüt edilmemesi, bu konudaki yatırımların geri kalmasına neden olmaktadır.

DESTEK GÖRMEDİĞİ İÇİN PAHALI

- Güneş enerjisi rüzgar enerjisine veya HES santrallarına göre daha mı pahalıdır?

- Günümüz ve Türkiye açısından evet. Çünkü kurulum maliyeti açısından gerekli desteği görmemektedir.

DAHA HIZLI VE KOLAY İNŞA EDİLİR

- Bir güneş enerjisi sisteminin kurulmasında tahmini süre nedir? Rüzgar enerjisi veya santral sistemlerine göre daha mı hızlı üretime geçilmektedir?

- Bir güneş enerji santralının kurulum süresi santral büyüklüğüne ve kurulum yapılacak yere göre değişkenlik gösterir. Bu yüzden tahmini bir süre verilmesi doğru değildir. Fakat bir genelleme yapmak gerekirse Rüzgâr ve Güneş enerjisi sistemleri diğer santral tiplerine göre daha hızlı ve kolay inşa edilir diyebiliriz. Her şeyden önce kurulacak bölgede bölge şartlarının belirlenmesi için uygun ölçüm ile beraber fizibilite analizi yapılması gerekmektedir. Bu ölçüm de ülkemizde lisanslı kurulumlarda en az bir yıl olmaktadır.

Lisanssız kurulum için ölçüm istenilmemesine rağmen yatırımın doğru yapılabilmesi için ölçüm burada da gerekmektedir. Bu ölçüm ve fizibiliteden sonra eğer gerekli yasal izinler alınmış ve uygun bir tedarikçi bulunmuş ise yaklaşık olarak 4-5 ay gibi bir sürede kurulumu yapılabilmektedir.

Rüzgâr santrallarının kurulumu ve güneş santralları arasında yapılan kıyaslamada tek bir parametre yoktur. Ancak genel olarak büyük güçlü kurulumlarda rüzgâr türbini üreticileri yapılan isteklere en az bir yıllık bir imalat süresi vermektedir. Bu noktada tedarik süresi bazında rüzgâr santralları kurulumu geç olabilmektedir. Fakat tedarik süresi dikkate alınmaz ise kurulum süreleri arasında bir fark yok denilebilir. Diğer santrallardan (HES, Doğalgaz, Termik vb.) rüzgâr ve güneş santrallarının kurulumu daha kısadır.

GÜNEŞ ENERJİSİNDE VERİM DÜŞÜK

- Güneşten elektrik enerjisi üretiminde teknolojik açıdan aşılması gereken sorunlar var mıdır?

- Güneşten elektrik üretiminin en büyük sorunu verimlerin düşük olmasıdır (<). Bu verimlerdeki düşüklük maliyetlerde (TL/kWh) yükselmelere neden olmaktadır. Bu noktadaki yapılacak iyileştirmeler güneş enerjisinin yaygınlaşmasını ve daha kullanılabilir bir seviyeye gelmesini sağlayacaktır. Biz dahil olmak üzere bir çok üniversitede bu konu üzerine geniş araştırma-geliştirme çalışmalarımız devam etmektedir.

MEVZUATTA GEÇ KALINDI

-  Güneş enerjisinde yasal mevzuat açısından problemler var mıdır? Bu tür yatırımlarda en çok şikayet edilen konular, bürokratik işlemlerin çokluğu ve değişik kurumlarda çok sayıda imza gerekliliğidir. Güneş enerjisi yatırımları açısından durum nedir?

- Yasal mevzuat açısından bakıldığında durum gerçekten kolay değil. Çünkü düzenlemede bir geç kalınmışlık var. Ayrıca üretim tesislerinin belli başlı noktalardan sahanın tamamına yayılması kontrol problemlerini beraberinde getirebilir. Bu da, yasal düzenlemenin ne kadar ayrıntılı ve hassas olması gerektiğini gösteriyor.

Şu anda ise yasal mevzuat açısından bir karışıklık olduğu ve bu yükün santrali kurmak isteyen kişilere yüklendiği görülmektedir. Santral kurulumu için izlenecek yolu yönetmelikler arayıp çıkarması bile başlı başına bir iş haline gelmiştir.

Fakat yeni çıkacak 1 MW’a kadar lisanssız elektrik üretimine ilişkin kanunun bu noktada yatırımcılara bir nebze olsun nefes aldıracağını düşünmekteyiz. Buna rağmen yönetmeliklerin parça parça çıkması yerine mümkün olduğu kadar ortak başlıklar ve birimler altında toplanması ile bu sorunların çözüleceğini düşünmekteyim.

GÜNEŞ ENERJİSİNE YETERLİ DESTEK YOK

- Güneş enerjisine verilen destekler nasıldır? TÜBİTAK, DPT ve diğer kurumların teşvik sisteminde güneş enerjisi yerini alabilmiş midir?

- Güneş enerjisinden elektrik üretiminde ve üretimde kullanılan ekipmanların yerli olması durumuna göre birim enerji üretimine destek verilmektedir. Güneş enerjisi üzerine yapılacak akademik çalışmalar ise TÜBİTAK ve DPT tarafından öncelikli alanlar içerisinde olup gerek Ar-Ge çalışmalarında gerekse bu konuda yetiştirilecek nitelikli elemanlara çeşitli kapsamlar altında burslar ve destekler verilmektedir. Fakat Türkiye’yi diğer ülkelerde verilen destek miktarları ile karşılaştırdığımızda yeterince desteklenmediğini söyleyebiliriz. Ülkemizdeki destekler bu konuda büyük adımlar atmış ülkelere göre maalesef kıyaslanmayacak düzeydedir.

- Son dönemde yaygınlaşan risk sermayesi ya da melek yatırımcıların güneş enerjisine ilgileri nasıldır?

- Güneş enerjisinin ciddi olarak gündeme geldiği ilk yıllarda melek yatırımcılar konuya daha fazla ilgi göstermişti. Ancak güneş enerjisi konusunda ülkemizde beklenen ivme bir türlü yakalanamamıştır. Buna bağlı olarak risk sermayesi de kısıtlı kalmıştır.

ELEMAN YETİŞTİRMEK İÇİN UĞRAŞIYORUZ

- Güneş enerjisi yatırımlarında bulunacak olanlar, bu sistemleri kurup yönetecek bilgili, yeterli eleman bulabilmekte midir? Diğer bir deyişle güneş enerjisinde eleman sıkıntısı söz konusu oluyor mu?

- Güneş enerjisi sistemi, ülkemiz açısından nispeten yeni bir alan. Bu sebeple eleman sıkıntısı yaşanması gayet normal. Biz bu sorunu üniversite olarak gördük ve bu konudaki eksikliği gidermek amacı ile Alternatif Enerjili Elektrik Sistemleri Ana Bilim Dalını kurarak lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eleman yetiştirmeye başladık. Ayrıca lisans düzeyine yenilenebilir enerjiyle ilgili zorunlu dersler ekleyerek bölümümüzden mezun olan her mühendisin konuyla bağını oluşturmuş olduk. Yine  meslek yüksek okulumuzda da alternatif enerji bölümü açılarak yetişen elemanlar konuyu öğrenmektedir.

Ayrıca, güneş ve rüzgar enerjisi başta olmak üzere yenilenebilir enerjilerle ilgili kapalı ve açık alan laboratuvarlarımızı kurduk ve geliştirmeye de devam ediyoruz. Böylece gelecekte oluşabilecek nitelikli eleman sıkıntısını Yıldız Teknik Üniversitesi, Elektrik Mühendisliği bölümü olarak aşmaya çalışıyoruz.

DEVLET KURUMLARI ÖNCÜLÜK YAPABİLİR

- Çevrecilerin desteğini alan, yurtdışına ödenen müthiş enerji paralarını azaltma potansiyeli olan güneş enerjisinin hak ettiği yeri alması için neler gereklidir?

- Yapılması gereken ilk iş toplumda bu konuda bilinç oluşturmaktır. Enerji insanların hayatını kolaylaştırmak için var. Alternatifi varken pahalısı tercih edilmemeli. Bunu doğru anlatmak gerek.

İkinci olarak ise yerli üretim teşvikine şiddetle ihtiyaç vardır. Gerekiyorsa başlangıç için devlet kurumlarının ortak olduğu yatırımlar yapılmalıdır. Yönetmelikler sadeleştirilerek bürokrasi azaltılmalıdır. Bugün 1 kW güneş paneli kurmak ile 10 MW güneş paneli kurmak aşağı yukarı aynı yasal süreçten geçmektedir. Konu ile ilgili çalışan üniversitelerde özel laboratuvarların kurulması için ek destekler verilmelidir.

Son olarak ülkemizin coğrafi konumu gereği güneş enerjisi kullanımı potansiyelinin yüksek olduğu unutulmamalı ve gerekli destekler özel sektör içinde sürdürülmelidir. Eğer bu hususlar üzerinde durulursa talep oluşacak, üretim ve kurulum ile arz sağlanacaktır.