İsyanların yaşandığı 9 ülkeyle Türkiye'nin ekonomik ilşkileri

Kuzey Afrika ile Ortadoğu’yu kaynayan kazana çeviren isyanların ilk ateşi Tunus’un Sidi Buzid kentinde yakıldı. 26 yaşındaki işsiz bilgisayar mühendisi Muhammed Bouaazizi’nin geçimini sağlamak için işportacılık yapıyordu. Her gün yaptığı gibi 17 Aralık’ta da sebze ve meyvelerini arabasına yükledi ve sokaklara düştü. Bir süre sonra seyyar satıcılık yapamayacağını belirterek mallarına ve seyyar arabasına el koymak isteyen zabıtalarla karşılaştı. Direnmek istese de bu çabası boşa gitti. Zabıtalar tarafından tartaklandı ve seyyar tezgahıyla mallarına el konuldu. Bunun üzerine, belediye binasının önüne gelen Bouazizi, elindeki bir bidon benzini üzerine dökerek, kendisini ateşe verdi. Bu olay Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde ayaklanmaların da fitilini ateşlemiş oldu.

Tunus Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali’nin ziyareti de Bouazizi’nin hayatını kurtarmak için yeterli olmadı. Bouazizi, 4 Ocak’ta yaşamını yitirdi. İşte bu durum, Tunus’un 23 yıllık Devlet Başkanı veya diktatörü olan Zeynel Abidin Bin Ali’yle diğer ülkelerdeki diktatörler içinde sonun başlangıcı oldu. Tunus’tan sonra Mısır’da halk sokaklara döküldü. Protestolar, Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’in 40 yıllık iktidarının sona ermesine neden oldu. Olaylar hızla diğer Ortadoğu ülkelerine yayılmaya başladı. Kuzey Afrika ve Ortadoğu’nun onlarca yıldır değişmeyen diktatörleri domino taşı gibi birer birer devrilmeye başladı.

Mısır’dan sonra da Libya’da, Fas’ta hatta kısmen de olsa S.Arabistan’da, Yemen’de, Bahreyn’de, Cezayir’de, Ürdün’de ve Suriye’de halk sokaklara çıktı.

Bahreyn’in çağrısı üzerine Suudi tankları isyancılara karşı hükümete destek vermek üzere bu ülkeye girdi. İsyanların yaşandığı ülkelerdeki krallar, reform sözü verse de daha radikal değişim isteyen halkın tepkisi bir türlü azalmadı. Bahreyn ve Yemen’de pek çok kişinin yaşamını yitirdiği olaylar yaşanırken, Suudi Arabistan Kralı, temeli ücret düzenlemelerine ve maaş artışlarına dayanan “100 milyar dolarlık reform paketiyle” tepkiyi bastırmaya çalıştı. Türkiye’nin yakın komşusu Suriye’de göstericiler 40 yıldır iktidarda bulunan Baas Partisi’nin genel merkezini ateşe verdi. Ayaklanmaların yaşandığı hemen her ülkeden ölüm haberleri geldi. Libya’da protestocular bazı kentlerin denetimini ele geçirdi ancak, Libya lideri Kaddafi’nin tepkisi çok daha kanlı oldu. Çatışmalar giderek şiddetlenince, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu pek çok ülke Libya’daki vatandaşlarını tahliye etti.

Birleşmiş Milletler’in (BM) 20 Mart’ta Libya’ya müdahale kararı alması ve hemen ardından Fransa, İtalya ve ABD askeri güçlerinin bu ülkeye yönelik saldırı başlatması da Kuzey Afrika ve Ortadoğu’daki ayaklanmaları farklı bir boyuta taşıdı. 
Herkesin yakından izlediği son bir kaç ayda yaşananların çok kısa özeti böyle. Kuşkusuz, bu olayların temelinde yatan nedenler büyük önem taşıyor. Bu noktada kısaca meselenin tek boyutunun yoksulluk, gelir dağılımındaki bozukluk, enflasyon ve işsizlik gibi ekonomik nedenlere dayalı olmadığını söylemekle yetinmiş olalım. Biz bu yazıda, bu nedenlerin ne olduğundan çok, bir kısmı Türkiye’nin önemli ticari partneri olan bu ülkelerdeki olayların ve siyasal değişikliklerin Türkiye ekonomisi içindeki payını incelemeye çalışacağız. 

“Sıcak ülkelerle ” 40 milyar dolarlık iş hacmi

Ülke ülke ayrıntılara girmeden önce kısaca toplam faturadan söz edelim. Türkiye özelikle küresel finansal kriz sonrasında