‘Deride fiyat odaklı koruma gerekli’

GİRAY DUDA

Ekonomi ve Strateji Danışmanlık Hizmetleri Şirketi Başkanı Dr. Can Fuat Gürlesel, Türkiye’de birçok sanayi ve ticaret odasına danışmanlık hizmetleri veriyor, sektörel raporlar hazırlıyor. Uzman olduğu konulardan birisi de deri sektörü. Birkaç yıl süreyle İstanbul Deri ve Mamulleri İhracatçı Birliği (İDMİB) için deri raporları hazırlayan Gürlesel, bu yıl da İstanbul Sanayi Odası için Deri ve Deri Ürünleri İmalatı Sanayi Raporu’na imza attı. Gürlesel ile deri sektörünün bugünkü durumunu ve geleceğini ele aldık.

- Deri sektörü, şu anda kendi içinde hızlı dönüşüm gösteren bir sektör konumunda. Daha doğrusu dönüşüm ihtiyacıyla son yıllarda karşı karşıya kalan bir sektör konumunda. Türkiye’de deri sektörü hemen hemen değer zincirinin tüm halkalarına uzun yıllardır sahip olan, bu konuda önemli bir gelişmişliğe sahip olan bir sektör. Ve dünyada da bu konuda entegre değer zincirine sahip olan az sayıda ülkeden bir tanesi. Bu tarihinden gelen deri kültürünün desteklemiş olduğu ve onun yaratmış olduğu birikimin de önemli etkisi var. Burada hayvancılık kapasitesi, tabakhaneler, yarı işlenmiş ve işlenmiş deri, konfeksiyon, ayakkabı ve kürkte oluşmuş olan önemli bir kapasite var.

1980’lerden sonra ölçeklerin büyüdüğü bir döneme giriyoruz. Tabakhanelerin şehir içlerinden şehir dışlarına OSB’lere çıktığı bir dönemi görüyoruz. Konfeksiyon ve ayakkabıcılar ise şehir içinde kendi doğal kümelenmelerinin olduğu bir yapıda devam ediyor. Bu değer zincirindeki değerlerin korunması süreci bugüne kadar gelmiş durumda. Tekstil gibi, hazır giyim gibi sektörlerde bu çok önemli. Burada yan sanayinin gelişmişliğini de belki katmak lazım. Bir tek kimyasallarda dışarıya bağımlı bir sektör görüyoruz. Bu halkanın içindeki dönüşümü ortaya çıkartan ise özellikle son 10 yıldır yaşanan yurtdışı rekabet.

- Her ikisi de. Deri sektörü, son 10 yıldır dönüşüm ihtiyacı hissetmeye başladı. Buna bağlı olarak dönüşüm de başladı. Dönüşüm ihtiyacının yaratmış olduğu sancılar da, tabi var. Burada değer zincirinin kendi içinde dönüşüm ihtiyaçları biraz farklılaşıyor. Özellikle burada bir şeyi ilk başlangıç tarafından aldığınız zaman hayvan varlığı ve kalitesi, ham deri konusu Türkiye’nin son 10 yıldır tartıştığı ve deri sektörü açısından en sıkıntılı alan. Kaliteli deriyi bulamıyor. Kaliteli hayvan varlığı, deri varlığı, bunların kesimi, tabakhanelere ulaşması açısından Türkiye’de sıkıntılar yaşanıyor. Ucuz, kaliteli bir deri hammaddesine bizim sektörümüz şu anda istediği ölçüde ulaşamıyor. İçeriden sağlayamıyor. Bu önemli bir sıkıntı.

Böyle olunca derici ithalat yapmak zorunda kalıyor. İthalat konusunda da iki tane sıkıntı ile karşı karşıya kalıyor. Birincisi yurtdışında ham deri fiyatları çok oynak. Zaman zaman çok farklı fiyatlar çıkıyor. Sezonlar itibariyle çok değişiyor. Bu da bizim sektörümüz açısından maliyetlerin kontrolünü veya fiyat rekabetini olumsuz etkiliyor. Kimi ülkeler, kimi zaman kendi ham deri kaynaklarının ihracatına sınırlamalar getiriyorlar. Böyle olunca istenildiği kadar kaliteli ham deriye ulaşmak zaman zaman mümkün olmuyor. Bizim kendi firmalarımız ham deriye ulaşmak için birbirleriyle rekabet etmek zorunda kalıyorlar. Bütün dünyayı dolaşıyorlar. Üretici ülkelerin olduğu ham deri olan ülkelere gidiyorlar. İstenilen fiyatlarda ham deri almaya çalışıyorlar. Bu her yıl başı, her sezon olan bir uygulama. Ama böyle ham derinin fiyatının belirsiz olduğu, hangi fiyattan alacağımızın belli olmadığı bir dönemde sizin bunları işleyerek yapacağınız ürünün fiyatını belirlemek, müşteriye fiyat vermek, her yıl çok zor oluyor. Sektörü dönüşüme iten bu alan, sektörün içinden daha çok, tarım ve hayvancılık politikaları çerçevesinde dışarından iyileşme gerektiren bir alan gibi.

- Ankara ile sektör arasında hayvancılık alanında sadece sayı artışına odaklanan tartışmadan çıkmak gerekiyor. Bakanlığa tekrar tekrar bunu anlatmamız gerekiyor. Bu açıdan mezbahalar çok önemli. Küçükbaş hayvanların çok büyük bir bölümü halen Kurban Bayramı’nda kesiliyor. Bunları eskiden bir iki kurum toplardı. Şimdi o da çok farklı kurumlara dağıldı. Bir elden toplama olmayınca çok önemli bir hayvan varlığını, küçükbaş derisini de kaybediyoruz. Çok sayıda merdiven altı kesimlerle deriler telef oluyor. Kesimlerin yüzde 90’ının hatalı olduğu söyleniyor. Çünkü amaç orada derisinden yararlanmak değil, etinden yararlanmak. Kurban ve adak olarak gidiyor, orada çöpe atılıyor. Bizim konfeksiyonun kullandığı küçükbaş deri bizim için çok önemli. Çünkü küçükbaş ile ilgili çalışan bir İtalya var bir de biz varız. Biraz da İspanya var. Şimdi böyle olduğu zaman bunların da çok iyi denetlenmesi lazım.

- Evet, tabakhanelerin OSB’lerde kümelenmiş olduğunu görüyoruz. Şirketler, 1980’lerden sonra şehir merkezindeki alanlardan çıkarılarak özel İhtisas OSB’lerine gönderildi. Önemli bir gelişme oldu. Orada da ister istemez 3 tane maliyet baskısıyla karşı karşıyayız. Bunlardan bir tanesi artıma ile ilgili olarak masraflar. Türkiye’deki sanayi kuruluşları içinde mutlak olarak arıtma olmadan çalışamayacak yerler Deri OSB’lerdir. Burada çok yüksek arıtma maliyetleriyle karşı karşıyayız. Sektörün arıtma maliyetlerinin desteklenmesi konusunda talepleri oluyor. Kullanılan suyun, elektriğin desteklenmesi lazım.

Burada öyle bir şey var ki, milyon dolarlık tesis yapıyorsunuz, ardından çevreye zarar vermeyecek su çıkartıyorsunuz, ardından bunun üzerine bir de çöp çevre vergisi de ödüyorsunuz. Böyle saçma şey olamaz. Devletin bunun üzerine sanayicilere teşvik vermesi lazım. Madem sen bunu temizliyorsun, üzerine destek vermesi gerekirken, üzerinden çevre vergisi alınıyor.

Bu sistemin değişmesi gerekiyor. Çevre Bakanlığının kısmi teşvikleri var ama onlar  da pratikte çalışmıyor. Arıtma maliyetlerini bu şekilde aşağıya çekiyor olmamız lazım. Dünyadaki örneklerine bakacak olursanız bu sistemleri kamu oluşturmuş ve kamu bunun bedelini ödüyor. Yerel yönetimler karşılıyor. Bizim de bir şekilde bu maliyetleri düşürmemiz lazım. Maliyetler bayağı yüksek.

Enerji maliyeti, sektör açısından yüksek kalıyor. İş gücü maliyetleri de çok yüksek. Burası ihtisas alanı. Genellikle kayıtlı çalışanlarının da şehir merkezinde yaşadığı iş gücü. Ucuz iş gücü yok. Konfeksiyon ve hazır giyimdeki gibi çalıştırabilecek durumda değilsiniz. Çoğu da sendikalı.

Deri bir yandan bu maliyetlerle karşı karşıya iken, bunları düşürecek ölçek büyüklüğüne de gidemiyor. Bunun da iki nedeni var. Birincisi OSB’lerin ivme sorunu var, büyüyemiyor. İkincisi yurt dışı rekabetle karşı karşıyayız. Konfeksiyon tarafı ham deri alıp getirip kendi işlemektense, yarı işlenmiş deriyi alıp kullanıyor. Bu onun için çok daha karlı hale geliyor. Bunun için Çin’den alıyorsunuz. Bu da önemli bir rekabet unsuru.

Konfeksiyon ve ayakkabı ise işin nihai kısmı. Değer zincirinin 3-4’üncü ayağı. Konfeksiyon ve saraciye tarafı da iki tane dönüşümle karşı karşıya kalabilir. İklim koşulları bütün dünyada çok etkili. Yani giderek deriyi daha hafif, daha ince, daha az astarlı yapmak durumunda kalıyorsunuz. Dönüşüme iten önemli başlıklardan bir tanesi iklim değişikliği ve tüketicinin buna bağlı olarak değişen ihtiyaçları ve zevkleri. Bizim doğal pazarlarımız 80’ler ve 90’larda Rusya ve soğuk iklimdeki insanlardı. Bunları soğuktan korunmak için giyen pazarlardı. Şu anda orada ihtiyaç ve zevkler artık değişti. Şimdi amaç şıklık ve kısmen soğuğa karşı korunmak. İşin moda kısmı çok fazla ön plana çıkmaya başladı. Bu çok önemli hale geldi.

Buradaki dönüşümün önemi moda ve tasarım kısmında oluyor. Hem markalaşmamız var. Türk markaları kendisine yer alıyorlar. Hem de ihracatta da söylemiş olduğum alanlardaki iyileşmeleri yaparak satış yapmaya çalışıyorlar. Soğuk iklimin ihtiyaçları da talebi de azalınca sektör yeniden Avrupa’ya ve Uzakdoğu’ya yöneldi. Uzakdoğu çok fazla moda ihtiyacını karşılamak üzere kullanıyor. Onların Rusya’dan, soğuk ülkelerden farkı, Japonya, Güney Kore, Çin, Hong Kong gibi merkezler bu ürünleri çok ciddi şekilde moda anlamında kullanıyor. Sektör daha çok moda fuarlarını ve Pazar ziyaretlerini şimdi bu bölgelere yönlendirmiş durumda. Zor pazarlar ama zengin pazarlar.

- İç pazarda bizim kürk pazarımız çok küçük bir Pazar. Deri pazarı da çok fazla büyümeyen bir Pazar. Daha çok konfeksiyon giyim kendisini gösteriyor. Saraciye biraz daha gelişiyor fakat orada da ithalatla çok fazla ürün geliyor. Yurt içi pazarda son 10 yıla baktığımızda tüketiciler hemen hemen aynı seviyede. Konfeksiyon tarafı da yine iklim koşullarıyla beraber daha az gidiyor. Saraciye tarafı daha hızlı büyüyor. Özellikle bizim yeni yurtiçindeki konfeksiyon markalarımızın yanlarına aksesuar olarak deri ürünleri de katmış olduklarını görüyoruz. Çok fazla Türk markası, çantası kemeri, aksesuarı çok sayıda ürünü var. O anlamda saraciye çok hızlı. Tüketim tarafında da çok hızlı büyüyor. Bunların üretim tarafına da baktığımız zaman,

Bu dört pazardan, kürke baktığımız zaman büyük oranda yurtiçinde karşılandığını görüyoruz. İthal kürk hemen hemen yok denilecek düzeyde. Konfeksiyona baktığımız zaman Türk markaları büyük ölçüde kendilerinin yarattığı ürünlerle karşılaşıyoruz.  Onun dışındakiler ithalattır, daha ucuzdur. Türk konfeksiyon markalarının kendi mağazalarında sattıkları ürünlerde ithal ürünler çoktur.  Çünkü içeride daha pahalıya mal oluyor. Saraciye ürünleri çok büyük ölçüde ithalatla gelmiş durumdaydı. Ayakkabı tarafında da koruma önlemleri öncesi yüzde 70’e çıkmıştı. Bütün bunların karşı karşıya olduğu rekabet baskısı nedeniyle devlet koruma önlemleri sürecine geldi.

- Deri sektörü özellikle Uzakdoğu’dan gelen ucuz ürün sebebiyle çok ciddi sıkıntı çekiyor. Onun için de üretim kapasitesinde önemli kayıplarla karşı karşıya kaldı. Bu ithal ürünlerle başa çıkmak mümkün olmuyor. İçeride tüketici bilinci çok fazla gelişmiş değil. Deri ve saraciyede derinin iyi tarif edilmesi gerekiyor. Suni deri ve gerçek deriyi tüketici çok iyi anlamıyor. Tüketici, fiyat odaklı hareket ediyor. Fiyat odaklı hareket eden tüketicinin olduğu bir sektörde fiyat odaklı bir koruma önleminin olması çıkış kapısı haline geldi. Bunlar sürdürülebilir değil. 3-4 sene bunu sürdüreceksek, sektörün ihtiyaçlarını karşılayıp koruma önlemlerini kaldırdığımızda rekabet edebilir hale getirmiş olmamız gerekiyor.

Bu koruma uygulanırken teşvik ve desteklerin de sürmesi gerekiyor. Burada daha çok mikro önlemler ve firmaların ölçek kazanması önemli. Bu koruma önlemleriyle 3-5 tane atölyeyi ayakta tutmaya kalkarsak koruma önlemlerinin hiçbir anlamı olmaz. Daha büyük ölçekli firmalar yaratmalı, böylece ölçek verimliliğinden yararlanarak koruma önlemi kalktığında rekabet edebilmeliyiz. Bizim sektörümüz, tabakhane ve konfeksiyon hariç hepsi küçük ölçekli. Bunları atölye boyutundan sanayi boyutuna çıkarmamız lazım. OSB’lerin olduğu yerde kümelenip küçükleri büyükleriyle birleştirmeye ölçek yaratmaya teşvik etmemiz lazım. Aksi takdirde herhangi bir verimlilik olmaz. Ama en azından bir nefes aldırır.

Ayakkabıda kapasite de artıyor. Rahatlama da oldu. Yan sanayici gelişiyor. İyi bir kümelenme modelini geliştirmemiz lazım. Ekonomi Bakanlığı’nın kümelenme destekleri projeleri kapsamına alıp 3-4 senede rekabet eder hale getirmemiz gerekiyor. Sanayi Bakanlığı’nın desteği var, bunlardan yararlanmak lazım.

İhracat açısından da tekrar bir etki eder ve olumlu olur.

- Dünyada sadece deri sektörü için değil tüm sektörler için dünya mal ticaretindeki büyüme çok yavaş gidiyor. İhracat yapma konusunda rekabet giderek artıyor. Bu önemli bir sıkıntı. Küresel krizin birkaç yıl sonra bize bıraktığı miras olarak gözüküyor.

Deri sektöründe ise bizim pazarlarımızda yaşadığımız önemli sıkıntılar var. Biz şu anda çok geleneksel tüm ürünlerde ve yakın kolay pazarlarda kendimize yer açmış durumdayız. Sanıyorum daha büyük, yerleşik olmadığımız pazarlarda daha fazla yer aramamız gereken bir dönem. Biz ABD ve Kanada’da hemen hemen sınırlı şekilde varız. Bizim en son İstanbul Sanayi Odası için yaptığımız raporda belirttiğimiz gibi, ilk 20 büyük pazarın içinde biz 3-4 pazarda varız. İtalya yakın olduğu için fason çalışıyoruz ya da işlenmiş deri gönderiyoruz. Rusya’da, Ukrayna’da, Kazakistan, Dubai’de olabiliriz. Sanıyorum deri sektörü bunun bilincinde.